سرطانهای شغلی (Occupational Cancers) از جمله بیماریهای جدی هستند که به دلیل مواجهه طولانیمدت با مواد سرطانزا (carcinogens) در محیط کار ایجاد میشوند. این سرطانها شامل سرطان ریه (ناشی از آزبست یا سیلیس)، سرطان پوست (ناشی از اشعه UV یا مواد شیمیایی)، و سرطان خون (ناشی از بنزن) میشوند. طب کار با شناسایی، کنترل، و پایش این عوامل، نقش حیاتی در کاهش بروز این بیماریها ایفا میکند.
چرا پیشگیری از سرطانهای شغلی مهم است؟
سرطانهای شغلی سالانه دهها هزار مرگ در جهان ایجاد میکنند و هزینههای درمانی و انسانی بالایی دارند. بسیاری از این سرطانها تا سالها پس از مواجهه ظاهر نمیشوند، بنابراین پیشگیری زودهنگام حیاتی است. کارگران در صنایعی مانند معدن، کشاورزی، ساختوساز، و صنایع شیمیایی بیشترین خطر را دارند.
عوامل سرطانزای اصلی در محیط کار:
مواد شیمیایی مانند آزبست، بنزن، و آرسنیک؛ گرد و غبارهای معدنی مانند سیلیس و زغالسنگ؛ اشعههای یونیزان (در رادیولوژی یا معادن اورانیوم)؛ و اشعه UV خورشید (در کارگران فضای باز). سیگار کشیدن در محیط کار نیز ریسک را چند برابر میکند.
راهکارهای طب کار برای پیشگیری:
شناسایی مواد سرطانزا با ارزیابی ریسک شغلی و جایگزینی آنها با گزینههای ایمنتر انجام میشود. نصب سیستمهای تهویه قوی، استفاده از لباسهای محافظ، و محدود کردن زمان مواجهه از اقدامات اصلی هستند. آموزش کارگران درباره خطرات و علائم اولیه (مثل سرفه مداوم یا تغییرات پوستی) ضروری است. غربالگری دورهای با تستهای تصویربرداری یا بیومارکرها برای تشخیص زودهنگام توصیه میشود.
مثالهای کاربردی:
در معادن آزبست، حذف کامل ماده و استفاده از ماسکهای فیلتردار، ریسک مزوتلیوما را کاهش میدهد. کشاورزان با لباسهای پوشیده و کرم ضدآفتاب در برابر اشعه UV محافظت میشوند. کارگران پالایشگاه با پایش منظم بنزن و تهویه مناسب، از سرطان خون در امان میمانند.
پایش و مدیریت:
معاینات سالانه برای کارگران در معرض خطر بالا، ثبت سابقه مواجهه، و ارجاع به انکولوژیست در صورت تشخیص اولیه انجام میشود. برنامههای بازگشت به کار پس از درمان نیز با وظایف سبک طراحی میشوند.
تأثیرات مثبت:
کنترل مواجهه با آزبست در دهههای اخیر، بروز مزوتلیوما را تا 50 درصد کاهش داده است. برنامههای جامع پیشگیری میتوانند تا 30 درصد سرطانهای شغلی را جلوگیری کنند.
منابع علمی و راهنما:
مقالات در *Occupational and Environmental Medicine*، راهنماهای IARC (آژانس بینالمللی تحقیقات سرطان)، و استانداردهای NIOSH برای مواد سرطانزا.