خطرات شغلی مرتبط با هپاتیت ; پیشگیری و مدیریت

اپیدمیولوژی و اهمیت عفونت‌های شغلی
 

1. شیوع بالا: کارکنان مراقبت‌های بهداشتی, پاکبانان , نیروهای خدماتی و ... به دلیل قرار گرفتن مداوم در معرض انواع پاتوژن‌ها در محیط بیمارستانی و زباله های عفونی، با نرخ بالای عفونت مواجه هستند.

2. پاتوژن‌های شایع: شامل باکتری هایی مانند MRSA، VRE و ... ویروس‌ها مانند HIV، هپاتیت  B, C قارچ‌ها و سایر میکروارگانیسم‌هایی که باعث بیماری‌های شغلی می‌شوند.

3. عوامل خطر: تماس مستقیم با بیمار، انجام پروسه‌های تهاجمی، قرار گرفتن در معرض مایعات بدن و عدم رعایت پروتکل‌های کنترل عفونت، خطر عفونت‌های شغلی را افزایش می‌دهد.

 

بیماری‌های شغلی شایع

- پاتوژن‌های منتقله از طریق خون:

  - هپاتیت B (HBV): بیماری مزمن کبدی، یرقان، آسیب کبدی.

  - هپاتیت C (HCV): مشابه هپاتیت B، اغلب تا مراحل پیشرفته آسیب کبدی بدون علامت است.

  - HIV/AIDS: تضعیف سیستم ایمنی، عفونت‌های فرصت‌طلب.

 

انواع هپاتیت در جامعه 

هپاتیت A

- ویژگی‌ها: هپاتیت ویروسی حاد باعث تهوع، بی‌اشتهایی، تب، بی‌حالی، درد شکمی، یرقان و افزایش سطح سرمی آمینوترانسفراز و بیلی‌روبین.

- تشخیص:

  - آزمایش سرولوژی مثبت برای ایمونوگلوبولین    IGM

  -  داشتن علایم  بالینی بیماری و یا ارتباط نزدیک با فردی که هپاتیت A تأییدشده طی 15 تا 50 روز قبل داشته.

- انتقال: از طریق مسیر مدفوعی-دهانی، مصرف غذا یا آب آلوده یا تماس نزدیک با فرد مبتلا (مانند رابطه جنسی یا مراقبت از بیمار). به‌طور کلی عفونت شغلی محسوب نمی‌شود.

- پیشگیری: توصیه به واکسیناسیون.

 

هپاتیت B

- مسیرهای انتقال:

  - خون، مایعات مغزی-نخاعی، سینوویال، پلورال، صفاقی، پریکاردیال، آمنیوتیک، منی و ترشحات واژن.

  - کمتر شایع: ادرار، مدفوع، اشک و بزاق.

  - انتقال جنسی و مادر به جنین.

- خطر شغلی: خطر انتقال HBV از طریق آسیب با سوزن حدود 30٪. HBV می‌تواند حداقل یک ماه روی سطوح خشک در دمای اتاق زنده بماند.

- پیشگیری:

  - واکسیناسیون:

    - برنامه معمول: 0، 1، 4 تا 6 ماه.

    - بررسی سطح آنتی‌بادی 4  (anti-HBs)  تا 8 هفته پس از واکسیناسیون کامل . سطح >10 mIU/mL ( کمتر از 10) نشان‌دهنده محافظت مناسب    ) - (Ladou2023). سطح >100 mIU/mL ترجیح داده می‌شود( (Finess 2015).

  - غیرپاسخ‌دهندگان (Non Response) :

    - یک دوز اضافی واکسن در 15-25٪ افراد غیرپاسخ‌دهنده محافظت ایجاد می‌کند.

    - سه دوز اضافی (مجموعاً شش دوز) در 30-50٪ افراد غیرپاسخ‌دهنده آنتی‌بادی ایجاد می‌کند.

    - واکسیناسیون جدید با ادجوانت (Heplisav-B) برای پاسخ بهتر توصیه می‌شود.

  - پروفیلاکسی پس از مواجهه (PEP):

    - تجویز واکسن HBV و/یا ایمونوگلوبولین هپاتیت B (HBIG) در اسرع وقت، ترجیحاً ظرف 24 ساعت پس از مواجهه (مانند آسیب سوزنی).

    - HBIG: دو دوز با فاصله یک ماه برای افراد غیرواکسینه.

    - پایش عفونت HBV پس از مواجهه.

- ارزیابی‌های دوره‌ای شغلی:

  - شناسایی بیماران HBsAg+ (30-40٪ شیوع آسیب سوزنی در مرورهای سیستماتیک).

  - شناسایی افراد غیرایمن: سطح anti-HBs <10 mIU/mL؛ ارجاع به واحد کنترل عفونت بیمارستان.

  - هماهنگی با واحد کنترل عفونت بیمارستان و پیگیری.

 

پروتکل‌های کنترل عفونت

- اقدامات استاندارد: در نظر گرفتن همه خون و مایعات بدن به‌عنوان بالقوه عفونی.

- اقدامات مبتنی بر انتقال: اقدامات اضافی برای انواع خاص عفونت‌ها (مانند هوابرد، قطره‌ای، تماسی).

- تجهیزات حفاظت فردی (PPE): دستکش، گان، ماسک (جراحی و N95)، محافظ چشم و کفش محافظ. رعایت تکنیک‌های صحیح پوشیدن و درآوردن، بهداشت دست و ضدعفونی سطوح/تجهیزات.

- گزارش‌دهی و پیگیری: گزارش فوری مواجهه‌ها، شروع پروفیلاکسی پس از مواجهه و پایش سلامت.

- نظارت بر سلامت: بررسی‌های منظم برای تشخیص زودهنگام عفونت‌ها.

 

توصیه‌های واکسیناسیون
واکسن هپاتیت B:  برای همه کارکنان مراقبت‌های بهداشتی با احتمال مواجهه با خون یا مایعات بدن اجباری است. دوز اول در بدو استخدام، دوز دوم پس از یک ماه و دوز سوم پس از 6 ماه. بررسی سطح anti-HBs 1-2 ماه پس از دوز نهایی.

 

 

پروتکل واکسیناسیون هپاتیت B

- واکسیناسیون اولیه: تجویز دوز اول در اسرع وقت پس از استخدام یا شناسایی خطر مواجهه.

- برنامه دوز: دوز دوم پس از 1 ماه، دوز سوم پس از 6 ماه.

- آزمایش پس از واکسیناسیون: بررسی سطح anti-HBs 1-2 ماه پس از دوز نهایی برای تأیید پاسخ ایمنی کافی.

 

پروفیلاکسی پس از مواجهه (PEP)

1. حادثه مواجهه: برای کارکنان مراقبت‌های بهداشتی در معرض HBV (مانند آسیب سوزنی یا مواجهه با خون).

2. پروتکل PEP: تجویز واکسن HBV و، در صورت لزوم، HBIG در اسرع وقت، ترجیحاً ظرف 24 ساعت.

3. پیگیری: پایش کارمند مواجه‌شده برای عفونت HBV و تجویز دوزهای اضافی واکسن در صورت نیاز.

 

ملاحظات ویژه

- کارکنان باردار یا شیرده: واکسن HBV ایمن است، اما مشورت با پزشک ضروری است.

- کارکنان با نقص ایمنی: باید واکسن دریافت کنند، اما پاسخ ایمنی ممکن است ضعیف‌تر باشد.

 

اصلاح شغلی

- افراد غیرپاسخ‌دهنده یا پرخطر ممکن است نیاز به کاهش مواجهه شغلی و هماهنگی با واحد کنترل عفونت بیمارستان داشته باشند.

 

نتیجه‌گیری :
 

پیشگیری و مدیریت مؤثر هپاتیت شغلی، به‌ویژه HBV، نیازمند رویکردی جامع است:

- واکسیناسیون منظم و آزمایش پس از واکسیناسیون.

- رعایت دقیق تجهیزات حفاظت فردی و پروتکل‌های کنترل عفونت.

- پروفیلاکسی فوری و پیگیری پس از مواجهه.

- نظارت منظم بر سلامت و اصلاح شغلی برای غیرپاسخ‌دهندگان.

حفاظت از کارکنان مراقبت‌های بهداشتی برای حفظ محیط امن مراقبت‌های بهداشتی برای کارکنان و بیماران حیاتی است.